Hình ảnh chú Tễu, một thanh niên nông dân khỏe mạnh, hiền lành, chất phác với chiếc khố vàng quấn quanh hiện ra nơi sân khấu thủy đình. Chú Tễu có vai trò như người dẫn chuyện trong các dịp lễ hội làng quê. Chú có nhiệm vụ khai mạc lễ hội, giới thiệu chương trình và thông báo các sự kiện đang diễn ra trong làng. Nhân vật  này có quyền tự do nói kháy về bất cứ sự việc nào hoặc bất cứ ai. Sự xuất hiện thường xuyên của chú làm cho Tễu trở thành nhân vật trung gian, tạo nên sự cảm thông giữa khán giả và các nhân vật rối. Chú hắng giọng giới thiệu cái lai lịch sang trọng của mình: “Tễu tôi vốn dòng trên thiên thượng/ Bởi hái đào bị trích xuống trần gian/ Thấy sự đời bối rối đa đoan/ Nên tôi phải lặn lội để lo toan sự “rối”… Vọng ra từ phía sau cánh gà sân khấu trên nước với ánh đèn mờ ảo, là thanh âm từ những nhạc cụ dân tộc: sáo tre, chụp đồng, gông, trống… Lời giới thiệu chợt vang lên và cuộc trình diễn múa rối dưới nước được bắt đầu. Đã không biết bao lần bên góc phố Hoàn Kiếm cổ kính đã vang lên các tích trò dân gian, quê mùa như vậy nhưng đã níu chân hàng vạn du khách đến và nhớ Việt Nam.

Đầu xuân se lạnh, chúng tôi tìm đến Nhà hát Múa rối Thăng Long nằm bên hồ Gươm thơ mộng. Trong dòng người ngược xuôi chuẩn bị đón xuân mới, nhiều vị khách nước ngoài tập trung đông đúc trước cửa nhà hát để xếp hàng mua vé.

Đó là một việc rất hiếm gặp và là niềm mơ ước của nhiều sân khấu truyền thống trong thời buổi khó khăn này. Trong khi các sân khấu đó chỉ dám mơ ước một tháng đỏ đèn vài lần thì Nhà hát Múa rối Thăng Long tự hào vì lịch diễn kín cả năm.

NSƯT Nguyễn Đăng Tiến, Trưởng phòng Nghệ thuật của Nhà hát, người đã có hơn 30 năm gắn bó với những chú rối ngộ nghĩnh tâm sự: “Nếu so với những ngày đầu thành lập (40 tuổi) khi còn là Đoàn Nghệ thuật Múa rối Kim Đồng, trụ sở ở gầm cầu thang của Sở Văn hóa – Thông tin Hà Nội thì cơ ngơi ngày hôm nay quả là mơ ước. Lúc đó cơ sở vật chất gần như không có gì, sân khấu phải mượn, đồ nghề đi diễn chỉ vẻn vẹn chất trong một chiếc xích lô”.

Rồi những năm cuối thập kỷ 80, rối nước Thăng Long gần như tê liệt. Đoàn không bán được vé, diễn viên bỏ nghề gần hết, chỉ còn lại vài ba nghệ sĩ tâm huyết. Để nuôi hy vọng, họ đã phải làm đủ các nghề như bán phở, làm quẩy. Đoàn còn đứng trước nguy cơ giải thể vì không tìm được hướng đi.

Trong cơn bĩ cực ấy, trưởng đoàn mới, nghệ sĩ Lê Văn Ngọ đã mạnh dạn kết nghĩa với phường rối Đào Thục, cử anh em xuống đó học nghề. Ngày hai buổi đoàn ra Đền Ngọc Sơn dựng thủy đình biểu diễn rối nước chỉ mong giới thiệu đến khán giả trong và ngoài nước biết đến một loại hình nghệ thuật còn chưa nhiều người biết.

Cột mốc ấy đánh dấu sự quay trở lại của chú Tễu mà nói theo cách ví von của NSƯT Nguyễn Đăng Tiến như cánh én đầu tiên báo hiệu mùa xuân về. Lúc ấy, đoàn cũng chỉ có 10 người, vậy mà hôm nào cũng phải dựng rạp, rồi dỡ ra sau mỗi buổi diễn vì đây là di tích lịch sử, điểm tham quan du lịch nên không thể dựng sân khấu cố định.

Các nghệ sĩ phải dựng mái, quây vải, chuẩn bị hơn 100 con rối từ 2 giờ chiều tới 5 – 6 giờ chiều mới xong. Anh em chỉ kịp ăn vội bát cơm, nghỉ ngơi trong giây lát rồi chuẩn bị vào buổi biểu diễn. Diễn xong lại từng ấy công việc, hôm nào cũng đến 12 giờ đêm.

Ngày ấy cũng không có trang phục bảo hộ như quần áo, găng tay cao su để chống lạnh, nhiều khi rét dưới 10 độ mà cũng phải ngâm mình trong nước. Rét đã vậy, trời nóng cũng khổ không kém: ở trên thì mồ hôi ròng ròng mà dưới chân ngâm nước lâu lại lạnh tê tái. –PageBreak–

Đến giờ những nghệ sĩ vẫn đùa nhau về việc đang diễn thì bị cá hồ “hỏi thăm” hay căn bệnh thấp khớp thường trực ở họ. Vất vả như vậy nhưng tiền công biểu diễn không đủ mua một bát phở bồi dưỡng. Chưa kể có những hôm trời mưa, tiền thuê sân bãi vẫn phải trả mà không thu được một đồng bán vé nào.

Đưa được múa rối nước về với khán giả, có được tích trò hay như “Lý Công Uẩn rời đô” thì lại gặp trở ngại là con rối do họa sĩ Lê Ngọc Hiếu tạo hình dù rất đẹp nhưng lại nhỏ quá, khiến khán giả ngồi xa không nhìn thấy được…

Những ký ức về thời gian khó ấy đã là một động lực để đoàn nghệ thuật múa rối Thăng Long trân trọng những thành quả của ngày hôm nay. Không chỉ phục vụ cho đông đảo du khách tới thăm quan Hà Nội, nhà hát còn nhiều lần xuất ngoại phục vụ đồng bào xa Tổ quốc và bạn bè quốc tế.

Cho đến nay Nhà hát đã mang “chú Tễu” đi diễn ở hơn 40 quốc gia trên thế giới trong đó có Pháp, Mỹ, Canada, Tây Ban Nha, Bỉ… Mỗi chuyến đi đều để lại nhiều ấn tượng về sự yêu mến của khán giả với loại hình nghệ thuật truyền thống này.

Chuyến lưu diễn tại Mỹ ngay sau khi Chính phủ Mỹ tuyên bố bình thường hóa quan hệ với ViệtNam đã trở thành kỷ niệm không thể quên. Biết đoàn sang biểu diễn, các phần tử chống đối đã ra sức quấy phá bằng cách vận động khán giả không đến xem, biểu tình phản đối, thậm chí cả mua chuộc nghệ sĩ…

Thế nhưng, bất chấp những nguy hiểm đang rình rập, các nghệ sĩ vẫn say sưa biểu diễn. Họ chỉ mong sao rối nước ngày càng có những dấu ấn tốt đẹp trong lòng bạn bè quốc tế, giúp họ hiểu hơn về đất nước và con người Việt Nam. Đêm nào, lượng khán giả đến xem cũng chật cứng. Ngay cả những người bị lợi dụng vào chống phá khi được thưởng thức những tiết mục độc đáo đó cũng đã vỗ tay không ngớt.

Trong lần biểu diễn phục vụ các vị lãnh đạo và phu nhân tham dự Hội nghị APEC năm 2006 là minh chứng rất rõ cho điều này. Với một chương trình đặc sắc gồm 14 tiết mục dân gian đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc như “Tễu giáo trò”, “Em bé chăn trâu, thổi sáo”, “Đánh cáo bắt vịt”, “Cày cấy tát nước, đánh bắt cá”… (ngoài ra, còn một số tiết mục lần đầu tiên được công bố như “Lễ dâng hương” tưởng nhớ đến tổ tiên của nghề múa rối nước và “Vinh quy bái tổ” đề cao truyền thống hiếu học của nhân dân ta). Phu nhân các vị lãnh đạo đã thật sự thán phục tài nghệ của người nghệ sĩ khi điều khiển những con rối gỗ một cách sinh động.

Theo ông Hoàng Tuấn – Giám đốc Nhà hát Múa rối Thăng Long tiết lộ, ngoài việc củng cố về chuyên môn và chất lượng mỗi buổi diễn thì việc xây dựng thương hiệu để lại dấu ấn với khán giả là rất quan trọng. Cuối buổi biểu diễn, Nhà hát bao giờ cũng có quà cho khán giả, dù nhỏ thôi nhưng lưu giữ được logo của nhà hát khi thì là chiếc quạt giấy, khi là gói kẹo nhỏ…

Đến bây giờ, chỉ cần nhìn logo là bạn bè quốc tế biết đó là Nhà hát Múa rối Thăng Long. Nhiều khách quốc tế đã trở lại nhà hát để được gặp lại chú Tễu và đắm mình trong không gian thuần Việt.

Trong cuộc sống hiện đại với nhiều mệt mỏi, bon chen thì nét thanh bình, êm ái, sự hồn nhiên, giản dị trong các tích trò của “linh hồn đồng ruộng Việt Nam” đã trở thành một đặc sản văn hóa tinh thần quý báu đối với nhiều du khách…

Theo CAND